Inhoudsopgave

Hediart en Derkennes

Architecten van de Sint-Janskathedraal te 's-Hertogenbosch, ca. 1516-1607

Dr. G.C.M. van Dijck


In zijn monumentale werk De Sint Janskathedraal heeft professor Peeters melding gemaakt van de bouwmeesters D'Arquennes of Derkennes.1 Hij beschrijft drie generaties architecten van 1516 tot 1606. Op een dwaalspoor gebracht, mede door het werk van Smits, De grafzerken2, is hij er niet geheel uitgekomen. Nadere bestudering van de feiten zal wat de genealogie betreft tot iets andere conclusies leiden.

Jan I Derkennes wordt als eerste van de familie in de Brabantse hoofdstad vermeld in 1514. Hij was steenhouwer en kwam ongehuwd uit het Henegouwse plaatse Arquennes. Op 12 september 1514 werd deze zoon van wijlen Jan poorter van de stad. Samen met de bekende beeldhouwer Jan Jacobs van Utrecht3 maakte hij in 1515-1516 een nieuw oxaal voor de Sint-Pieterskapel in de stad.4
Op 28 september 1520 kocht hij een huis in de Peperstraat op de hoek van de Putstraat.5 Vandaar had hij permanent uitzicht op de kerk waarvoor hij verantwoordelijk was.
Vermoedelijk is Jan loodsmeester van de Sint-Janskerk geworden rond 1528, na de dood van Jan Hediart, die sinds 1516 opvolger was van de Bruggeling Jan Heyns. Aangezien alle loodsmeesters in de zestiende eeuw de voornaam Jan voerden, is een eenduidige identificatie van Jan de Loodsmeester niet te geven. Professor Peeters betwijfelt overigens het loodsmeesterschap van Jan Hediart en laat Heyns direct opvolgen door Derkennes.
Toch is er een duidelijk bewijs dat Hediart loodsmeester was: in de loterij van 1521-1522 wordt hij als zodanig betiteld.6 Ook in andere akten wordt hij loodsmeester genoemd.
Jan Derkennes wordt jaarlijks als loodsmeester genoemd sinds 1528 (daarvoor alleen als steenhouwer).7 In de Heïlige-Geestrekeningen vinden wij hem regelmatig vermeld van 1521 tot 15648 en ook in de rekeningen van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap van 1556-1557.
In processen is hij verwikkeld in 15349 en 1536 tegen de steenhouwer Gielis N.10 Fortuna werd door hem beproefd in de stads-
1.C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch ('s-Gravenhage, 1985) 41, 42.
2.C.F.X. Smits. De grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch, 1912) 46, 73, 201.
3.U. Thieme en F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, in voce.
4.GAH, R 1286, f 230.
5.A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname, huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, alsmede hunne eigenaars en bewoners in vroegere eeuwen. Aanteekeningen uit de Bossche schepenprotocollen, lopende van 1500-1810 (3 dln; 's-Hertogenbosch, [1911-1914]) II, 416.
6.GAH, Oud archief. C-165.
7.Zie de stadsrekeningen: GAH, Oud archief, A-3, -4, -5, -6, B-32, -36, -37, -50, -53, -57, -59.
8.GAH, Geefhuis 418, 421, 423, 425, 429, 430.
9.GAH, R 191.
10.GAH. R 193.
loterij van 152111, wanneer hij trouwens steenhouwer en geen loodsmeester wordt gemoemd. Zijn handtekening is een steenhouwersmerk, zoals afgebeeld staat op zijn grafzerk.12 Dit merk is overigens identiek aan dat van zijn voorganger, Alard du Hameel.

Uit: Smits. De grafzerken, 46.

Jan belegde zijn geld in onder andere lijfrenten op zijn dochters, afgesloten op de stad; de dochters Metken, Katharyn en Joostken genoten dat voorrecht.13 Andere inkomsten kwamen voornamelijk uit erfdelen van de families van zijn vrouwen, zoals uit de erfdeling van 1572 blijkt.
11.GAH, Oud archief, C 165, f 177.
12.Smits, De grafzerken, 46. Zie ook GAH, R 1322, f 459v, 14 augustus 1535.
13.GAH. Oud archief, A-2, -4, -5. B-36, -37 enz. B-52. Aanwinsten 7851, f 299, 1529; f 396v, 1540.
In april 1540 maakte Jan een zakenreis door Holland, Gelderland en Zeeland14 en in 1562 trad hij op als voogd.15
Voor 1517 trouwde Jan Derkennes met de Bossche vrouw Mechtelt Cornelis Coelborner. Via haar broer mr Arndt Coelborner zouden hun kinderen later aanzienlijke cijnzen erven.
Nadat Mechtelt Coelborner na 1524 was overleden, hertrouwde Jan Derkennes binnen vier jaar met Lysbeth Jans van Oerle16, dochter van Jan Janss van Oerle alias van Herssel en van Hillegont Lambert Claess van Goederheyl. Zij werd in 1529 lid van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap en overleed in of kort voor 156217; haar ante obitum had zij betaald in 1559-1560. Lysbeths broers en zusters waren Nicolaes, Joost, Lambert, Peter, Jenneken, Catharina, Geertruijt (gehuwd met Willem Willems van der Bruggen), Joostken (gehuwd met Dirck Gerarts Cluetingh) en Jan.
Jan overleed op de respectabele leeftijd van ongeveer tachtig jaar op 24 juni 1572 en werd begraven in de Sint-Janskathedraal.12 Dat zijn naam voorkomt op twee grafzerken, kan te maken hebben gehad met een herbegrafenis. De akte van scheiding en deling van zijn goederen is bewaard gebleven.18 De belangrijkste bezittingen waren, afgezien van zijn huis:
•een jaarlijkse erfcijns van ƒ 20 op de Staten van Brabant de dato 27 juli 1536, afkomstig van mr Arndt Coelborner
•een jaarlijkse erfcijns van ƒ 4 op de stad Den Bosch de dato 20 maart 1545, afkomstig van mr Arndt Coelborner
•een erfpacht van 3 mud rogge uit land te Oss, afkomstig van de erfdeling van zijn schoonfamilie Van Herssel op 24 december 152818
•een erfpacht van twee zester rogge uit land te Geffen, afkomstig van Lambert Claess van Goederheyl
•een erfcijns van ƒ 2 uit die Groen Weyde te 's-Hertogenbosch
•een huis te Hintham bij de Sint-Corneliskapel.
De kinderen van Jan Derkennes en Mechtelt Coelborber waren:
1.Metken Jans Derkennes alias Steenhouwers19, geboren in 1517, werd bij de erfdeling van haar vader in 1572 niet betrokken, omdat zij vermoedelijk al was uitgekocht. Zij werd in 1544 lid van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap, samen met haar zusters Katharina en Hadewich; haar ante obitum betaalde zij in 1559-1560.20 In 1561 kocht zij een huis in de Peperstraat van de kinderen van (haar neef?) Peter van Oerle.21 Zij overleed ongehuwd op 28 januari 1598.22 Haar testament had zij opgemaakt op 11 april 1586, waarbij zij onder meer het Groot Ziekengasthuis bedacht.23
2.Katharina Jans Derkennes, geboren in 1519 en overleden in 1551-1552.24 Zij huwde met Jacob van der Leyden, uit welk huwelijk een zoon Sebastiaen werd geboren.25 Jacob hertrouwde met Cristyna Adriaen Zeger Jan Eliass.26 Bij de erfdeling van haar vader in 1572 worden geen nakomelingen
14.GAH, R 1332, f 166, 6 april 1540.
15.GAH, R 1922, ongef., 31 mei 1562.
16.GAH, R 1346, f 291.
17.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekeningen van 1529-1530 en 1562-1563.
18.GAH, Groot-Ziekengasthuis 1996.
19.Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, II, 422.
20.Archief Illustre Lieve Vrouwe broederschap, rekeningen 1544-1545 en 1559-1560.
21.GAH, Oud archief, D-171. Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, II, 425, 429.
22.Smits, De grafzerken, 73.
23.GAH, Groot Ziekengasthuis 1996.
24.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekening 1551-1552.
25.GAH, R 1355. f 192.
26.GAH, R 1366, f 85, 12 januari 1555.
 van Metken genoemd.
3.Jan Janss Derkennes de oude is jong overleden. Hij wordt vermeld in 155927 en is misschien identiek aan Jan Derkennes, gehuwd met Mathia, dochter van de goudsmid Jan Symon Jans in de Kerkstraat.28 Bij de erfdeling van zijn vader in 1572 worden hij of zijn eventuele kinderen niet vermeld.
4.Peterken Jans Derkennes trouwde voor 1536 met Frans Jans Spijckers29, zoon van Jan Dircks Spijckers. In tweede echt trouwde zij voor 156030 met Jan Anthoniss van den Heuvel31, die voor 1580 overleed.32
Peterken stierf voor 156233, zodat haar tweede huwelijk zeer kortstondig was. Zij was de moeder van Mechtelt, geboren in 1536, en Elisabeth Franss Spijckers, en van Anthonis Janss van den Heuvel.34
Bij de deling van de nalatenschap van Peterkens vader in 1572 worden haar kinderen niet vermeld.
Uit het tweede huwelijk van Derkennes werden geboren:
5.Heesken Jans Derkennes (Hadewich) trouwde met Jacop Henricx van Cleef35 en hertrouwde met de lakenkoper Aernt Jacobss van Berck.36 Zij stierf in 1584-1585 als lid van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap.37 Haar tweede huwelijk bleef kinderloos.
6.Katharyn Jans Derkennes, geboren in 1533, overleed op 2 mei 1598.38 Zij trouwde met mr Jan van Noort39, zoon van de uit Utrecht afkomstige stadsspeelman Jan van Noort (van Oirt) en van misschien Mechtelt Henrick Aertss van Peelt. Hij stierf in 160638 en liet drie kinderen achter, die in 1609 de ouderlijke nalatenschap deelden:40
a.Mr Hans van Noort41 was schilder, maar wordt ook meermalen gezien als leverancier van dekens; hij wordt dan overigens consequent Van den Oort (Van den Noirt) genoemd.42
b.Mr Michiel Janss van Noort.
c.Elisabeth Jans van Noort, gehuwd met Gerart Jans van Velp te Grave.
7.Joostken Jans Derkennes, geboren in 1539, genoot een lijfrente op de stad en stierf ongehuwd op jeugdige leeftijd. Haar dood moet worden geplaatst in 1557 of 1558, toen zij 18 of 19 jaar oud was.43
8.Jan Jans Derkennes de jonge, volgt onder II.

II. JAN JANSS DERKENNES DE JONGE werd na de dood van zijn vader in 1572 loodsmeester van de Sint Jan, wat hij bleef tot hij in 1607 overleed. Hij was de laatste loodsmeester in de katholieke periode van de stad. Twee generaties Derkennes waren tachtig jaar lang verantwoordelijk geweest voor bouw en onderhoud van de Stint-Janskerk!
27.GAH, R 1376, f 482, 27 januari 1559.
28.GAH, R 1386, f 384v, 25 juni 1565.
29.GAH, R 1439, f 285.
30.GAH, R 1376, f 482, 27 januari 1559.
31.GAH, R 1397, f 505v, 7 april 1573, R 1352, f 472.
32.GAH. R 1403, f 392, 10 april 1579.
33.GAH, R 1922, ongef., 15 februari 1561.
34.GAH, R 1394, f 341v. R 1381, f 429, 16 februari 1602. R 1455, f 105v, 1610.
35.GAH, R 1848, f 115.
36.GAH, R 1397, f 88v. R 1417, f 163, 5 oktober 1580.
37.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekening 1584-1585. GAH, R 1415, f 124, 1585.
38.Smits, De grafzerken, 46.
39.GAH, R 1436, f 127v, 29 december 1597.
40.GAH, R 1455, f 224, 3 november 1609.
41.Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, II, 317.
42.GAH, Geefhuis 443, rekening 1615-1615, f 82; rekening 1616-1617, f 85v; rekening 1617-1618, ff 82v en 84. Idem 444, rekening 1618-1619, ff 81 en 81v. Gereformeerd Burgerweeshuis 590, rekening 1629-1631, f 69, 24 maart 1631. - Leo Adriaenssen.
43.GAH, Oud archief. B-64.
Jans huis heette de Olifant en stond aan de Markt (1615).44 Later is ook sprake van zijn huis in de Sint-Jorisstraat.45 In 1587-1588 verkocht hij een hoekhuis in de Putstraat, dat waarschijnlijk van zijn vader was geweest.46

Uit: Smits, De grafzerken. 73.

Jan Derkennes trouwde voor 156647 met Maryken Aernts Kemp48, dochter van Aernt bij Zegerken Goessens Bloemart. Haar zuster Goeswijntken trouwde met Jaspar van Diepenbeeck. Jan en Maryken testeerden op 24 januari 1607 voor notaris Peeter van Leeuwen.49
44.GAH, R 1490, f57. Het huis is niet bekend aan Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen.
45.GAH, N 2679, f 195.
46.GAH, Oud archief, B-94.
47.GAH, R 1847, f 109.
48.GAH, R 1846, f 109.
49.GAH, R 1397, f 21v, 14 november 1572. R 1438, f 48, 2 november 1599. R 1447, f 147v, 15 mei 1606. R 1449, f 10, 17 maart 1607. R 1531, f 422, 26 juni 1620.
De kinderen uit dit huwelijk waren:
1.Mariken Jans Derkennes trouwde met de weduwnaar Jan Willem Gerarts Haubraecken.50
2.Jacob Jans Derkennes51, schoenmaker, wonende In de Wereld, trouwde met Aelken (Aleijtken) Aernts de Wijse52, geboren rond 1583, dochter van Aernt Gerarts de Wijse. Hij testeerde voor notaris Nyhoff op 10 september 1629.53 In december 1636 was hij wijlen.54
Kinderen uit dit huwelijk:
A.Jan Jacobs Derkennes verbleef in 1652 in het buitenland.55
B.Arnout Jacobs Derkennes, evenals zijn vader schoenmaker, was wellicht dezelfde als Aert Derkennes, die een trouw gemeentelid was van de hervormde kerk.56
C.Gerart Jacobs Derkennes.
D.Jenneken Jacobs Derkennes, gehuwd met Lenaert Janss.
E.Margriet Jacobs Derkennes.
3.Zeger Jans Derkennes57 trouwde met Diercxken Hermans Colen58, dochter van Herman Jans Colen alias de Helt bij Margriet Franchoys Kuysten. Hij was wollenlakenkoper. In 1614 verkocht hij een derde deel van het pand de Olifant in de Vughterstraat.59 Hij testeerde in 1624 en wenste te worden begraven bij zijn vader in de Sint-Janskerk.60 Behalve een wettige zoon had hij een buitenechtelijke dochter bij Adriaentjen Peter Henricks:
A.Marijken natuurlijke dochter Zegers Dekennes.61
B.Jan Seegers der Kennes62, zoals hij zijn naam schreef, was de wettige zoon. Hij testeerde op 2 mei 1637.63
4.Hans Derkennes Janss trouwde met Mariken Hubrechts van Loon64, dochter van Hubrecht en Jenneken Israëls van der Wiel. Haar grootvader Israël was getrouwd met de goudsmidsdochter Aleijt Mathijss van Culemborch, wiens moeder Hadewich Jans van Doorn was.65
Hans Derkennes, wiens beroep onbekend is, overleed voor 2 september 1602, op welke dag zijn weduwe zich tot het stadsbestuur richtte. Uit dit huwelijk zijn geen kinderen bekend.
Het wapen Derkennes is niet geheel duidelijk. Enerzijds ondertekende Jan Derkennes de oudste met zijn huismerk, dat overigens identiek was aan dat van zijn voorganger Alart Du Hamel. Anderzijds gebruikte hij het Sint-Andrieskruis, soms vergezeld van een passer.66
Veel latere gegevens over de familie Derkennes zijn te vinden in het archief van de Raad van Brabant.67 In Antwerpen was in het eerste kwart van de zeventiende eeuw Sara Derkennes priorin van de preekherinnen.68
50.GAH, R 1560, f 92v, 28 februari 1641. Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, II, 171.
51.GAH, R 1500, f 56, 23 januari 1625. R 1527, f 361v, 3 augustus 1626. R 1535, f 424, 14 juni 1624. R 1549, f 421, 15 december 1637. N 2661, 28 maart 1628. N 2683, f 2 mei 1637. Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, II, 143.
52.GAH, R 1541, f 51, 28 november 1629. - Leo Adriaenssen.
53.GAH, R 1560, f 295, 13 december 1641.
54.GAH, R 1555, f 62, 27 mei 1636. Zie voor een extract van het testament R 1932, ongef., tussen de akten van 1654 - Leo Adriaenssen.
55.GAH, R 1578, f 37, 31 oktober 1652.
56.A.M. Koldeweij, In Buscoducis 1450-1629. Kunst uit de Bourgondische tijd te 's-Hertogenbosch. De cultuur van late middeleeuwen en renaissance (tentoonstellingscatalogus, Noordbrabants Museum te 's-Hertogenbosch) ('s-Gravenhage, 1990) 547, Vgl. GAH, N 2679, f 195.
57.GAH, R 1541, f 153v, 20 maart 1630. - Leo Adriaenssen.
58.Van Sasse van Ysselt, De voorname huizen, III, 347.
59.GAH, R 1536, f 384, 26 april 1618.
60.GAH, N 2679, f 217, 7 augustus 1624.
61.GAH, R 1527, f 361v, 2 augustus 1626.
62.GAH, R 1538, f 532, 2 augustus 1627.
63.GAH, N 2683.
64.GAH, R 1423, f 82, 29 augustus 1597. R 1436, f 584v, 10 november 1598. R 1437, f 180v, l februari 1599.
65.GAH, R 1437, f 303.
66.Smits, De grafzerken, 46, 73.
67.RAH, Raad van Brabant 1372.
68.Ph. Rombouts en Th. van Lerius, De liggeren en andere historische archieven der Antwerpsche Sint Lucasgilde onder zinspreuk 'Wt ionsten versaemt' (2 dln; Antwerpen, 1864-1876) II, 458.
Korte samenvatting van de lijst van architecten-loodsmeester van de Sint-Janskerk:

Architect-loodsmeester
Prof. Peeters
Van Dijck
Alart du Hamel
1478 - 1506
1478 - 1506
Jan Heyns
1506 - 1516
1506 - 1516
Jan Hediart
n.v.t.
1516 - 1528
Jan I Derkennes
1516 - ?
1528 - 1572
Jan II Derkennes
? - 1572
1572 - 1607
Jan III Derkennes
1572 - 1607
n.v.t.

Jan Hediart

Op 9 juli 1511 werd Jan, zoon van wijlen Anthonis Hediart, als poorter van 's-Hertogenbosch ingeschreven. Hij was echter al in 1504-1505 als lid opgenomen van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap69: Jan Hediart van Henegou meester Jans inde loedze knape.69 Hij betaalde zijn intree pas in 1512-1513.71
Zijn vrouw Myne of Mechtelt werd lid van dezelfde broederschap in 1512-1513.71 Zij was een dochter van Ambrosius Jans Broess.72 Haar tante Lysbeth Jans Broess was begijn te 's-Hertogenbosch.73
Jan Hediart74 stierf omstreeks 1529.75 In 1522 had hij zijn huis in de Hinthamerstraat verkocht76 en drie jaar later verkocht hij in die straat wederom een huis, nu aan de steenhouwer Jan Huberts van der Laer.77 Later bleek zijn weduwe in de Peperstraat te wonen.78 Dat huis werd in 1557 door de kinderen verkocht aan Hillegont Coenrarts van Boechem.79 Hun moeder stierf in 1569 of 1570.80
De kinderen waren:81
1.Maria Janss Hediart trouwde rnet Frans van Houthen te Antwerpen. Een schilder Frans van Houte, wellicht een bloedverwant, wordt gezien in 1632.82
2.Elisabeth Jans Hediart, gehuwd met Peter Loniss van Hedel.
3.Jan Jans Hediart was in 1559 buitenslands.
4.Barbara, jong gestorven.
Na de Hediarts en Derkennes kwam de architectenrelatie van de stad 's-Hertogenbosch met Henegouwen tot een einde.
De eerste Hediart en eerste Derkennes waren tijd- en stadgenoten van Jeroen Bosch en zullen zeker als architect en steenhouwer met hem collegiale contacten hebben gehad. Duidelijk is tevens dat de architecten of loodsmeesters zelf steenhouwers en dus ambachtslieden waren.
69.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekening 1504-1505.
70.Meester Jan is Jan Heyns.
71.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekening 1512-1513.
72.GAH, R 1326, f 269.
73.GAH, Oud archief, C-165, f 109.
74.GAH, Oud archief, B-30. C-165. R 1284, f 536v, 25 januari 1513.
75.G.C.M. van Dijck, De Bossche optimaten. Geschiedenis van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap te 's-Hertogenbosch, 1318-1973 (Tilburg, 1976) 237.
76.GAH, R 1296, f 260, 4 januari 1522.
77.GAH, R 1302, f 143, 8 maart 1525.
78.GAH, R 1377, f 67v, 18 januari 1559.
79.GAH, R 1373, f 310.
80.Archief Illustre Lieve Vrouwebroederschap, rekening 1569-1570.
81.GAH, R 1317, f 416v, 23 augustus 1533. R 1327, f 64v, 17 december 1537. R 1333, f 80v, 17 december 1540. R 1352, f 27, 14 mei 1549. R 1357, f 81v, 16 januari 1551. R 1387, f 298, 3 juli 1565. R 1394, f 190v, 8 juni 1570.
82.Rombouts en Van Lerius, De liggeren, I, 34.

Afkortingen
GAHGemeentearchief 's-Hertogenbosch
RAHRijksarchief 's-Hertogenbosch

De Brabantse Leeuw XLVI (1997) 96-102

Bossche Encyclopedie |